Coğrafyanın Konusu

COĞRAFYA’NIN KONUSU VE BÖLÜMLERİ

Sevgili gençler coğrafyanın konusuna ve bölümlerine geçmeden önce coğrafya kelimesi üzerinde durmakta yarar olacaktır.
Coğrafya eski Yunancada dünyanın tasviri veya dünyanın tanıtılması anlamına gelen geo(yer)ve graphein(tasvir etmek;betimlemek)sözcüklerinin birleştirilmesinden türetilmiştir.İnsanlık tarihinde coğrafya adı verilen bilimden ilk kez söz eden kişi ünlü bilim adamı ARISTO olmuştur.
Birçok bilim adamı ve filozof ilk çağlardan bu yana coğrafyanın konusunu meydana getiren olaylarla ilgilenmişlerdir.Günümüzdeki anlamıyla coğrafya insanın içerisinde yaşadığı doğal ortamı ve bu ortamla insan arasındaki karşılıklı ilişkileri inceleyen bilim dalıdır.Bu tarife göre coğrafyanın ilgilendiği ve inceleme alanına giren iki konu vardır.Bunlar;DOĞAL ORTAM(çevre) ve İNSAN UNSURLARIDIR.
Doğal çevre:Fiziksel özellikleri birbirinden farklı taş küre; su küre;hava küre ve canlı küre olmak üzere 4 bölümden oluşmuştur.Coğrafya doğal ortamın tanınmasını , doğal ortamda meydana gelen olayların sebep ve sonuçlarını araştırır.
Doğal ortamın elemanları;
Taş Küre(litosfer):dünya’nın kabuklaşmış ve tamamen katılaşmış dış yüzeyinden oluşur.Kalınlığı 70 km derinliğine kadar devam eder.Ancak coğrafya ilmi litosferin insanları ilgilendiren,toprak yer altı suları ve madenlerin bulunduğu derinlikleri inceler.Bu derinlik bazen çevreyi ve insanları etkileyen deprem ve volkanitma faaliyetleri söz konusu olduğunda taş kürenin tamamına ulaşılır.
Su Küre(hidrosfer):Taş küre üzerinde bulunan yer altı suları ile akarsu ,kaynak,ırmak,göl,deniz.okyanus gibi yerüstü sularını içine alır.Bilinen gezegenler içinde sadece Dünya’da canlı hayatının olması ve devam etmesinin en temel nedenlerinden biri de suyun olmasıdır.
Su canlılar için en gerekli olan ihtiyaçlardan biridir. Bu nedenle su küre çevrenin şekillenmesinde,insanların yaşayışında,dağılışında ve ekonomik faaliyetlerde çok yönü etkilidir.Özellikle nüfusun artması,sanayinin gelişmesi ile artan su ihtiyacı suyun önemini daha da arttırmıştır.
Hava Küre(atmosfer):Yer çekiminin etkisi ile uzaya kaçamayan gazların Dünya üzerinde yığılmasıyla oluşur.Kalınlığı yeryüzünden 10.000 km ye kadar devam eder.Coğrafya atmosferin tamamından ziyade sıcaklı,basınç,rüzgar ve nem gibi iklim olaylarının görüldüğü alt katla ilgilenir.Ancak ozon katının delinmesi gibi gelişen olaylar inceleme alanını genişletir.
Canlılar Küresi(biyosfer):Taş küre , atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içerisinde yaşayan canlılardan oluşur.Biyosfer,bitkiler, hayvanlar ve insanlardan oluşur .
Coğrafya biliminin çalışmalarını yoğunlaştırdığı ikinci bir konu insandır.İnsan doğal ortam ile olumlu yada olumsuz sürekli etkileşim içerisindedir.Bu nedenle coğrafya ilmi inansın yer yüzüne dağılışını , çevresiyle karşılıklı ilişkilerini ve doğal ortamdaki her türlü faaliyetini inceler.
Örnek: Yeryüzünde farklı iklim bölgelerinde yaşayan insanların mesken tercihleri.
Örnek: Barajların , yakın çevresinin atmosfer şartlarını değiştirmesi.
Örnek: Teknik araçlar yardımıyla yol vermeyen yüksek dağlar , tünellerle aşılması.
Örnek:Açılan su kanalları Süveyş’te olduğu gibi denizleri birbirine bağlamsı.
Coğrafya bilimi doğal çevreyi, insanları ve faaliyetlerini incelerken bazı yöntem (metot)lerden faydalanır.Bunlar;
1)DAĞILIM:Bu ilke ile coğrafya diğer bilimlerden ayrılır. Coğrafi olayların harita üzerinde dağılışı. Örn;Dünya’da bulunan petrol yataklarının gösterilmesi gibi.
2)NEDENSELLİK:Bu ilke ile doğal , beşeri ve ekonomik olayların nedenleri ortaya konur.Örn; Türkiye’de nüfus artışının nedenleri.
3)İLGİ-BAĞLILIK:Coğrafi olaylar arasında ilgiler kurularak benzer ve ayrılan yönler tespit edilir.
Örn; İç kuvvetlerle dağların oluşumu arasındaki bağlantı.
Örn; Monto katıyla depremler arasındaki ilişki.
Coğrafya bilimi , araştırmalarını yaparken çeşitli bilimlerden yararlanır;
JEOFİZİK: Yer kürenin fiziksel özelliklerini inceler.
JEOLOJİK: Yer kabuğunun yapısını ve geçirdiği evreleri inceler.
METEOROLOJİK: Atmosfer olaylarını inceler. Hava olaylarının dayandığı fiziki kuralları tespit eder.
ASTRONOMİ: Gök cisimlerinin konumlarını, hareketlerini ve gelişimlerini inceler
ZOOLOJİ: Hayvanları inceleyen bilim dalıdır
ETNOLOJİK: İnsan ırklarının kökenini , ırklara ayrılışını ve yeryüzüne dağılışını inceler.
BİYOLOJİ: Canlıları inceleyen bilim dalıdır.
HİDROLOJİ: Suyu inceleyen bilim dalıdır.
PETROGRAFİ: Taşları inceleyen bilim dalıdır.
PEDOLOJİ: Toprak ve oluşumunu inceleyen bilim dalıdır.
DEMOGRAFİ: Nüfusu inceleyen bilim dalıdır.
ANTROPOLOJİ: İnsanların ırk yapısını inceleyen bilim dalıdır.
SOSOYOLOJİK: Toplum bilimidir.
EKONOMİ: Malların üretimini , dağılmasını, pazarlamasını, vb. konuları inceler.
İSTATİSTİK: Çeşitli olayları ve nesneleri rakamlarla tespit eden bilim dalıdır.
TARİH: Geçmişte yaşayan toplumların hayatlarını yer zaman göstererek anlatan bilim dalıdır.

DEĞERLENDİRME SORULARI
1)Coğrafya biliminin ilgilendiği ve inceleme alanına giren konular nelerdir?
2)Doğal çevre kaç bölümden oluşur?
3) İnsanın doğal çevre ile olan ilişkisine örnek veriniz?
4)Coğrafya biliminin konuları inceleme yöntemleri nelerdir?
5)Dağılış prensibine örnek veriniz.
6)Nedensellik prensibine örnek veriniz.
7)İlgi-bağlılık prensibine örnek veriniz.
Coğrafya biliminin verilenlerden yararlanıldığı bilim dalları hangileridir?

COĞRAFYA’NIN BÖLÜMLERİ

Coğrafya bilimi konuların işlenmesi bakımından iki ana bölüme ayrılmıştır.

1-)Genel Coğrafya:Yeryüzündeki tabii(doğal) ve beşeri(insan unsuru) olayları ayrı ayrı ele alır ve bunları yeryüzünün bütününde genel özelliklerle birlikte inceler.
Örnek: İklim kuşaklarının oluşumu ve Dünya iklim tipleri.
Örnek: Nüfusun yapısı, nüfus hareketleri vb. ve Nüfusun yeryüzündeki dağılışı
Örnek: Depremlerin meydana gelişi ve Dünya deprem kuşakları

Genel coğrafya kendi içinde üç bölüme ayrılır.

A.Fiziki Coğrafya:Yeryüzünde meydana gelen iklim, yeryüzü şekilleri ve toprak oluşumu gibi doğal olayların oluş nedenleri, süreçlerini ve insanla olan karşılıklı ilişkilerini inceler.
Fizik coğrafya konusuna göre şu alt dallardan oluşur.
Jeomorfoloji:Yer kabuğunu ve yeryüzü şekillerinin oluşumunu inceler.
Klimatoloji:Geniş sahalarda uzun yıllar devam eden atm. olaylarını inceler.
Biyocoğrafya:Biosfer katını oluşturan insan, hayvan ve bitkilerin yeryüzüne dağılışını inceler.
Hidroğrafya:Su küreyi oluşturan okyanus, deniz, göl, akarsu ve yer altı sularının dağılışını inceler.
Kartoğrafya:Coğ. olaylarının haritada gösterilmesi, şekillerin çizilmesi.

B.Beşeri ve Ekonomik Coğrafya:İnsanların yeryüzüne dağılışını, yaşama biçimlerini ve çeşitli ekonomik faliyetleri inceler.
Beşeri ve ekonomik coğrafya konularını şu başlıklar altında inceler:
Yerleşme Coğrafyası:Yerleşme tiplerini, dağılışını, yerleşmede doğal olarak kullanılan malzemeleri, konut tiplerini, doğal çevrenin yerleşmeye etkisini inceler.
Nüfus Coğrafyası:Nüfus miktarını, dağılışını ve nüfus hareketlerine etki eden faktörleri inceler.
Sanayii Coğrafyası:Sanayii faaliyetlerinin dağılışını ve dağılış nedenlerini inceler.
Tarım Coğrafyası:Tarım faaliyetleri, tarımın insan faaliyetleri üzerindeki etkisini, iklim, toprak ve yeryüzü şekillerinin tarıma etkisini inceler.
Ulaşım Coğrafyası:Ulaşım yolları, ulaşım yollarının dağılışı, dağılışa etki eden faktörleri inceler.
Turizm Coğrafyası:Turizm şekillerini, turizmin önemi vs. konuları inceler.
Siyasi Coğrafya:Belli başlı siyasi örgütler ve coğrafi olayların siyasi coğrafyaya etkilerini inceler.
Enerji Coğrafyası:Hidroelektrik, termik ve nükleer enerji gibi belli başlı enerji kaynaklarının dağılışını inceler.

2-)Yerel Coğrafya:

Yerel coğrafya, genel coğrafya konularını Dünya’nın herhangi bir kesiminde ele alıp inceleyen coğrafyanın bölümüdür.İncelenen yere göre yerel coğrafya isim değiştirir.Eğer bölge inceleniyorsa Bölgeler Coğ. ülkeler inceleniyorsa Ülkeler Coğ. kavramları kullanılır.
Örnek: Türkiye Coğrafyası
Örnek: Karadeniz Bölgesi

Değerlendirme Soruları:

1-)Coğrafya bilmi konuların işlenmesi bakımından kaç bölüme ayrılır?
2-)Genel coğrafyayı örnek vererek açıklayınız.
3-)Genel coğrafya kendi arasında kaç bölüme ayrılmaktadır?
4-)Fiziki coğrafyanın incelediği konular nelerdir?
5-)Beşeri coğrafyanın incelediği konular nelerdir?
6-)Ekonomik coğrafyanın incelediği konular nelerdir?
7-)Yerel coğrafyayı örnek vererek açıklayınız.
8-)Yerel coğrafya incelenen yere göre hangi isimleri alır?